Op 1 maart 2017 was het precies 200 jaar geleden dat de Kleefse enclaves Lobith en Spijk door Pruisen werden overgedragen aan het Koninkrijk der Nederlanden. Dit historische moment werd op 4 maart 2017 gevierd aan de Europakade in Tolkamer. De plaatselijke toneelvereniging speelde daar een legende uit 1817: wie vermoordde dominee Reifferscheidt?

We gaan ruim 200 jaar terug in de tijd. In Lobith woont en werkt de Pruisische dominee Reifferscheidt. Hij is niet geliefd bij de arme boerenbevolking die vooral rooms-katholiek is. In december 1813 marcheert een Pruisische legereenheid van honderd soldaten Lobith binnen. Reifferscheidt beveelt boerengezinnen om de soldaten onderdak en eten te geven. De mensen moeten hun schaarse voedsel afstaan aan de soldaten en lijden zelf honger. De bevolking is des duivels en ziet de dominee als verrader en vriend van de Pruisische bezetters.

Er breken zware tijden aan voor de inwoners van Lobith. De Pruisen blijven, de belastingen worden steeds hoger en de mensen  steeds armer. De dominee maakt in het dorp de dienst uit. De Pruisen houden van hard werken, discipline en orde en Reifferscheidt zorgt er persoonlijk voor dat de bevolking zich houdt aan deze regels. Het volk zucht onder het juk van én de Pruisen én de dominee. De haat tegen Reifferscheidt wordt steeds groter. Alleen zijn trouwe huishoudster steunt hem door dik en dun. 

En dan…is er hoop voor de inwoners van Lobith: het verdrag tussen Pruisen en Nederland. Op 1 maart 1817 wordt Lobith door Pruisen overgedragen aan Nederland. Het nieuws staat in de courant en het onderdrukte volk juicht en is blij. Maar de dominee tiert: “het is schandalig dat het dorp overgedragen wordt aan de Hollanders die niet deugen, laf en lui zijn en zuipen. Lobith is nog niet van mij af, ik zorg er persoonlijk voor dat hier orde en toewijding blijft.” Zijn trouwe huishoudster is het roerend met hem eens.

De bevolking van Lobith is woedend en wanhopig. Zij zijn bang dat na de overdracht de dominee nog steeds de dienst uitmaakt in hun dorp. Dit mag en zal niet gebeuren!  Een paar samenzweerders besluiten om de gehate dominee en zijn trouwe huishoudster te doden. De moord moet plaatsvinden vlak voordat Lobith wordt overgedragen aan Nederland. De overdracht is een mooie kans om niet gepakt te worden. Want wie lost een moord op, die plaatsvindt op Pruisisch grondgebied maar wordt onderzocht op Nederlands grondgebied? En aldus geschiedde.

Een paar avonden vóór de overdracht: in het donker sluipen twee mannen naar de voordeur van de pastorie. Zij willen de vlam doven in de lantaarn bij de deur, maar het glas valt met een rinkelend geluid op de grond. Reifferscheidt en zijn huishoudster komen naar buiten. “Je zult het bezuren wat je mijn ouders en de rest van Lobith hebt aangedaan”, schreeuwt de ene man. “Je gaat naar de hel”, roept de ander. Ze pakken hun messen en steken dominee en huishoudster neer en rennen weg. Beide personen bloeden dood op de grond.

Op 1 maart 1817 komen Pruisische agenten naar Lobith om de moord te onderzoeken. Echter, op diezelfde datum wordt Lobith overgedragen aan het Koninkrijk der Nederlanden en is de plaats vanaf die dag Nederlands grondgebied. De Pruisische agenten hebben in Nederland niets te (onder)zoeken en worden weggestuurd. En de Hollanders? Die doen geen onderzoek naar een moord die in Pruisen is gepleegd. En zo wordt de moord op de dominee nooit opgelost!

Irma de Theije

Deze serie is een initiatief van De Liemers Helemaal Goed. Met medewerking van Kunstwerk! Liemers Museum en gesteund door Rabobank Arnhem en Omstreken. Via vlogs en verhalen geven we op deze wijze een gezicht aan de geschiedenis van de Liemers. Foto’s: Kunstwerk! Liemers Museum.

FOTO: Kunstwerk! Liemers Museum liet Ab Hendriks foto’s maken van het toneelstuk over de moord.

Bekijk ook de vlogs uit de serie de Schatkamer van de Liemers op: https://www.youtube.com/channel/UCfY0IVoMAVH98zNd2R8hwUw